1. مهدویت‏شخصیه و نوعیه

در باب مهدویت عقیده مذهب شیعه این است که مهدویت‏خاصه صحیح و مقبول است و به تعبیر دیگر آنچه مورد پذیرش است مهدویت‏شخصیه است نه مهدویت نوعیه.

لکن بعضى از صوفیه و عرفا قائل به مهدویت نوعیه بوده یا هستند. به این معنا که عقیده دارند در هر عصرى و دوره‏اى باید یک مهدى وجود داشته باشد که ویژگیها و خواص مهدویت و هادویت را داشته باشد و مى‏گویند هیچ عصرى خالى از یک مهدى هادى نیست و ضرورتى هم ندارد که مشخص شود از نسل چه کسى است و چه خصائصى را داراست؟ ⁽¹⁾ این عقیده بعضى صوفیه و عرفا است که البته از نظر ما نامفهوم بلکه مردود است. عقیده مبرهن و مستدل مذهب شیعه آن است که مهدویت، مهدویت‏شخصیه است، یعنى یک فرد است که مهدى این امت است و موعود امتها و ملتها است و ابعاد و ویژگیهاى او مشخص است. خانواده‏اش، پدر و مادرش، محل ولادت و غائب شدن و نشانه‏هاى ظهورش و حتى خصوصیات جسمى او و در یک کلام همه ابعاد مربوط به او اعلام شده است و با این مشخصات و ویژگیهاى ذکر شده، ما فقط یک مهدى را قبول داریم. آرى یک فرد به عنوان مهدى است که واجد و جامع تمامى این خصائص و ویژگیها و نشانه‏ها است.

براى آنکه مفهوم مهدویت نوعیه مقدارى روشنتر شود، به اشعارى از ملاى رومى درباره امام حى غائب دقت کنید که مى‏گوید هر دورى یک ولى دارد ولى ما معتقدیم که در تمام ادوار و اعصار تنها و تنها یک ولى هست ملاى رومى مى‏گوید:

پس به هر دورى ولیى قائم است تا قیامت آزمایش دائم است هر کرا خوى نکو باشد برست هرکسى کوشیشه‏دل‏باشدشکست پس امام حى قائم آن ولى است خواه‏از نسل عمر،خواه از على‏است مهدى و هادى وى است اى راه جو هم‏نهان و هم نشسته پیش رو ⁽²⁾

این که در ابیات بالا ملاحظه مى‏نمایید مفاد مهدویت نوعیه است. ما قائل هستیم که این ادعا هیچ دلیل و برهانى در مقام اثبات ندارد; بلکه تمامى ادله مهدویت‏شخصیه و خاصه به گونه‏اى است که هر نوع مهدویت دیگرى را نفى مى‏کند و مهدویت‏شخصیه خاصه را با همان ابعاد و جزئیات و شرایط و صفات و علاماتى که بیان داشتیم; اثبات مى‏نماید. پس اگر در مطالعات و بررسیها پیرامون امام زمان، علیه‏السلام، مهدویت نوعیه به بیان فوق یا هر بیان دیگر ارایه و مطرح شد باید توجه داشت که این نظر و عقیده اصیل و پذیرفته شده شیعه امامیه نیست‏بلکه دیدگاه مذهب شیعه همان هدویت‏خاصه شخصیه است که به آن معتقدیم.

2. سخنى درباره معناى ظهور

مطلب دیگر که هر چند هنوز آن را مورد تحقیق تام و تتبع و کاوش قرار نداده‏ام لکن اصول و کلیت آن را عرضه مى‏دارم این است که: کلمه «ظهور» نوعا به معناى ظهور شخص امام زمان، علیه‏السلام، مطرح مى‏شود و مثلا به همین معنى «عجل على ظهورک‏» گفته مى‏شود و البته این مساله‏اى قطعى و غیرقابل انکار است; لکن احتمال قوى و جدى دیگرى هم وجود دارد که ظهور به معناى ظهور امر باشد نه ظهور شخص. البته ظهور کامل و تام امر، مستلزم ظهور شخص است. یعنى تا شخص ظاهر نشود، امر امت‏به صورت تمام و کامل ظاهر نمى‏شود، ولى در عین حال میان این دو تفاوتهایى وجود دارد.

اصل این تفکر و اندیشه از اینجا سرچشمه مى‏گیرد که ظهور حداقل مى‏تواند دو معنا داشته باشد. ⁽³⁾

یکبار به معناى طلوع و آشکار شدن و پیدایش بعد از استتار; بدینگونه که ظهور را نقطه مقابل خفا بگیریم که نظارت مطلب بیشتر به ظهور شخص مى‏باشد، و البته این قابل انکار نیست، و بار دیگر ظهور را از ماده و ریشه ظهر معنا کنیم که عبارت از تقویت و پشتوانه یافتن چیزى باشد که ما از آن تعبیر به پیروزى و حاکمیت مقتدرانه مى‏نماییم و در این برداشت و نظر مطالب دیگرى به ذهن مى‏رسد و نتایج دیگرى به دست مى‏آید.

در این بحث توجه به مشتقات لفظى لغت ظهور مفید مطالب ارزشمندى است که مى‏توان از آن کمک گرفت. خداوند در قرآن مبارک، یک جا مى‏فرماید:

«و لو کان بعضهم لبعض ظهیرا» ⁽⁴⁾

هیچ کس نمى‏تواند مثل این قرآن بیاورد هر چند جن و انس با هم جمع شوند و بعضى پشتوانه بعضى دیگر شوند و به تقویت همدیگر برخیزند.

این از «ظهر» به معناى کمر و پشت است که استقامت انسان به کمر و پشت اوست و این کاربرد در آیه شریفه کنایه از متراکم کردن نیروها است. از مشتقات دیگر هم مواردى در قرآن داریم مانند:

«و ظهر امرالله و هم له کارهون‏» ⁽⁵⁾

که در این آیه شریفه ظهور را صفت‏شخص نگرفته بلکه صفت امر گرفته است و در موارد خاصه در مورد امام زمان، علیه‏السلام، هم این موضوع دیده مى‏شود. همچنین در آیه کریمه:

«لیظهره على الدین کله و لو کره المشرکون‏» یا «ولو کره الکافرون‏» ⁽⁶⁾

که در اینجا «لیظهره‏» به معناى پیدایش بعد از خفا نیست‏بلکه به معناى پیروزى و چیره شدن است و لذا با «على‏» متعدى مى‏شود تا پیروزى معنى دهد و غلبه و سلطه و قدرت را بر احیاء دین افاده کند; هر چند کافران و مشرکان را خوشایند نباشد.

در دعاى افتتاح - در شبهاى ماه مبارک رمضان - مى‏خوانیم:

«اظهر به دینک و سنة نبیک‏»

که این جمله را هرچند مى‏توان بدین‏سان معنى و تفسیر کرد که پروردگارا! به وسیله امام زمان، علیه‏السلام، دینت را آشکار کن! اما با در نظر گرفتن مجموع مشتقات مى‏توان به این گونه تفسیر و معنا کرد که: دینت را تقویت کن و سایه افکن فرما. و نیز در بعضى ادعیه و زیارات مبارک «ظهور الفرج على یدیک‏» داریم که ظهور به فرج و نصرت امر توجه و ارتباط دارد، نه به شخص. البته باید در این مورد بحث وسیعترى انجام گیرد. بنابراین معنایى که بیان کردیم; مى‏شود عصر ظهور را به عصر پیروزى و سلطه اسلام تعبیر نمود. از این بحث مى‏توان نتیجه گرفت که اگر ظهور را صفت‏شخص بگیریم تمام آیات و روایات و ادعیه و زیارات و مناجاتهایى که در آنها واژه ظهور به کار رفته و استعمال شده است; تحقق نیافته و معنى پیدا نمى‏کند مگر با ظهور شخص امام زمان، علیه‏السلام. زیرا ظهور به معناى پیدایش بعد از استتار و خفا استعمال شده است. اما اگر ظهور را به معناى پیروزى و سلطه اسلام تعبیر نماییم; حتى ممکن است این پیروزى - البته تا حدودى - قبل از ظهور امام زمان، علیه‏السلام، نیز حاصل شود; لکن نه به گونه‏اى که مستغنى از ظهور آن حضرت باشیم، هرگز. اما به صورت منطقه‏اى و محدود مى‏شود این ادعا را بیان کرد. الان همه مى‏دانیم و مى‏بینیم و لذا عقیده فقهى - سیاسى ما این است که الان در ایران اسلامى ما نمى‏توانیم احکام دوران غیبت امام زمان، علیه‏السلام، را به صورت مطلق، آنچنان که در ایران قبل از انقلاب معتقد بودیم، ادعا کنیم. زیرا آنگونه که بیان شد، امروز حکومت ایران اسلامى در ظل و سایه حکومت الهى ولى‏عصر، علیه‏السلام، برپا شده و استقرار یافته است

دیدگاه‌های دیگران ()